CNQP&KT - Súng Bazoka được coi là loại vũ khí gây bất ngờ lớn nhất đối với quân Pháp trong kháng chiến chống Pháp. Điều mà nhiều người chưa biết, người đầu tiên dùng súng Bazoka tiêu diệt xe tăng địch là xạ thủ Triệu Văn Phú, thuộc Trung đội Bảo vệ cơ quan Bộ Chỉ huy Chiến khu XI.

Trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, cán bộ, công nhân Quân giới Việt Nam đã nghiên cứu, chế tạo thành công súng và đạn Bazoka - một loại vũ khí chống tăng hiện đại, khiến cho giới quân sự và các học giả Pháp ngỡ ngàng và khâm phục. Nhiều công trình lịch sử của nước ta đều khẳng định, Bazoka xuất hiện lần đầu tiên trong trận đánh ngăn chặn địch ở vùng Chương Mỹ, Quốc Oai (Hà Tây trước đây) đầu tháng 3/1947 và đã bắn cháy 2 xe tăng địch. Nhưng diễn biến của trận đánh đó ra sao, xe tăng bị tiêu diệt ở đâu trong vùng Chương Mỹ, người đầu tiên sử dụng súng Bazoka Việt Nam bắn cháy xe tăng địch là ai, thuộc đơn vị nào... thì chưa thấy đề cập trong tài liệu hoặc sách báo. Đó cũng chính là nỗi băn khoăn của những người viết lịch sử quân sự Việt Nam, vốn thuộc lớp hậu sinh.

Thật tình cờ, gần đây khi sắp xếp lại các tư liệu viết tay lưu giữ từ năm 1969 đến nay, tôi tìm được mấy trang tư liệu của các nhân chứng lịch sử trong dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Hà Nội mở đầu toàn quốc kháng chiến (22/12/1946 - 22/12/1996). Theo lời kể của các nhân chứng, đối chiếu với các nguồn tài liệu, sự kiện lịch sử nói trên đã được sáng tỏ.

Cần phải nói rằng, ngay từ khi thực dân Pháp mới quay trở lại xâm lược nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Trung ương Đảng đã sớm quan tâm đến việc sản xuất súng và đạn Bazoka, loại vũ khí có đủ uy lực diệt xe tăng - mũi nhọn đột kích của quân Pháp trong các cuộc tiến công càn quét, lấn chiếm. Tháng 6/1946, Xưởng Quân giới Giang Tiên được Bộ Quốc phòng giao nhiệm vụ nghiên cứu chế tạo súng và đạn Bazoka dựa theo mẫu súng và đạn của Mỹ (được Bộ Tư lệnh quân Mỹ ở Trung Quốc gửi cho nhóm “Con nai” và Đại đội Việt - Mỹ ở Tân Trào, Tuyên Quang, trước Cách mạng tháng Tám năm 1945). Đây là loại vũ khí hiện đại của Mỹ, mới xuất hiện trong những năm cuối Chiến tranh thế giới lần thứ hai, sử dụng đạn lõm.

Cuối tháng 2/1947, Cục Quân giới đã nghiên cứu, chế tạo thành công đạn Bazoka có khả năng xuyên thép dày 150mm.

Sau một thời gian nghiên cứu, chế thử, cán bộ công nhân Xưởng Giang Tiên đã chế tạo thành công súng Bazoka, nhưng việc chế tạo đạn gặp nhiều khó khăn. Khi bắn thử, quả nổ, quả xịt hoặc chỉ nổ phá, không có khả năng “xuyên”.

Đầu tháng 11/1946, chỉ hơn 10 ngày sau khi được Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa về từ Pháp, kỹ sư Phạm Quang Lễ được giao nhiệm vụ lên Giang Tiên trực tiếp cùng các cán bộ, công nhân Quân giới nghiên cứu, chế thử, hoàn chỉnh đạn Bazoka. Qua nhiều lần thử nghiệm, với quyết tâm rất cao, cuối tháng 2/1947, đồng chí Trần Đại Nghĩa (lúc này kỹ sư Phạm Quang Lễ đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh bổ nhiệm làm Cục trưởng Cục Quân giới và được Bác đổi tên mới là Trần Đại Nghĩa) cùng Tổ chế thử thuộc Cục Quân giới đã nghiên cứu, chế tạo thành công đạn Bazoka. Toàn bộ quả đạn dài 0,56m, nặng 1,7kg, có 220 gam thuốc nổ mạnh và 60 gam thuốc đẩy, có khả năng xuyên thép dày 150mm. Súng dài 1,27m, nặng 11kg, có thể tháo lắp, vác vai, cơ động dễ dàng. Quả đạn mới sản xuất được tổ chức bắn thử ở Vân Đình (Ứng Hòa - Hà Đông) nơi cơ quan Cục Quân giới từ Hà Nội mới di chuyển đến. Sau tiếng nổ lớn, bức tường thành bị phá một mảng lớn, lỗ xuyên vào tường sâu tới 75cm. So với một quả đạn Bazoka của Mỹ được bắn tiếp liền sau đó với cùng một khẩu súng do Quân giới Việt Nam chế tạo cho thấy, các hiện tượng nổ, khói, lửa, lỗ thủng, sức xuyên phá đều tương đương. Mọi người tham gia cuộc bắn thử đều vui mừng không thể diễn tả hết. Ngay đêm hôm đó, các cán bộ kỹ thuật Cục Quân giới đã hoàn chỉnh xong 2 khẩu súng và 10 viên đạn. Đồng chí Phan Mỹ, Chánh Văn phòng Bộ Quốc phòng, và đồng chí Tôn Thất Hoàng, cán bộ Nha Nghiên cứu kỹ thuật, được giao nhiệm vụ đưa ngay về Bộ Chỉ huy Chiến khu XI. Đồng chí Vương Thừa Vũ, Khu trưởng Chiến khu XI trực tiếp giao 1 khẩu súng và 9 viên đạn cho hai chiến sĩ Triệu Văn Phú và Nguyễn Văn Thể, thuộc Trung đội Bảo vệ cơ quan Bộ Chỉ huy, yêu cầu cấp tốc học cách sử dụng. Tại đình Đồng Lư, xã Đồng Lư (Chương Mỹ) - nơi đứng chân của Bộ chỉ huy mặt trận, dưới sự chỉ dẫn trực tiếp của đồng chí Nguyễn Đức Việt (tức Schulze, một hàng binh người Đức), cả tổ khẩn trương tập ngắm, bắn, tháo lắp. Sau khi đã nắm được các yếu lĩnh, thao tác thành thạo, tổ sử dụng Bazoka được lệnh bố trí trận địa phục kích đón đánh địch ở khu vực So Sở (Chương Mỹ). Yểm trợ cho tổ có một tiểu đội thuộc Trung đội Bảo vệ Bộ Chỉ huy mặt trận do Trung đội trưởng Đào Văn Cẩm trực tiếp phụ trách.

Đúng 8 giờ sáng ngày 5/3/1947, một đoàn xe cơ giới của địch chở đầy lính có 3 xe tăng đi trước mở đường, từ Phùng qua So Sở tiến về phía Mai Lĩnh nhằm mở rộng phạm vi chiếm đóng và truy kích các cơ quan, đơn vị của ta từ Hà Nội rút ra phía Hòa Bình, Sơn Tây. Vừa tiến, quân địch vừa bắn vào khu vực họp chợ ở dốc đê Đông Lao, Đại Mỗ. Khi chiếc xe tăng đi đầu vừa leo lên dốc Đông Lao, các cỡ súng của ta đồng loạt nhả đạn. Đội hình xe của địch ùn lại. Chớp thời cơ đó, xạ thủ Bazoka Triệu Văn Phú bình tĩnh thực hiện các yếu lĩnh ngắm bắn rồi bấm cò. Một tiếng nổ vang lên, quả đạn lao thẳng vào sườn chiếc xe tăng đi đầu. Chiếc xe khựng lại, bốc cháy. Rất nhanh, Triệu Văn Phú cùng Nguyễn Văn Thể cơ động sang trái; đồng chí Thể tiếp đạn cho đồng chí Phú bắn tiếp quả đạn Bazoka thứ 2 tiêu diệt chiếc xe tăng đi sau. Đòn đánh bất ngờ này khiến quân địch hết sức kinh hoàng, chiếc xe tăng còn lại cùng đoàn xe cơ giới của địch vừa tháo chạy trở lại phía Phùng, vừa bắn loạn xạ. Nguyễn Văn Thể bị trúng đạn vào đùi. Triệu Văn Phú vội vã cõng đồng đội tránh tạm sau một gốc cây rồi tiếp tục vác súng chạy tắt qua cánh đồng đến đồi So đón đánh đoàn xe địch.

Trận đánh xe tăng địch ở So Sở (đoạn Đông Lao, Mai Lĩnh) là trận đầu tiên bộ đội ta sử dụng súng và đạn Bazoka do Quân giới Việt Nam chế tạo. Chỉ với 3 viên đạn đã bắn cháy 2 xe tăng, góp phần đánh bại cuộc tiến công của địch. Chiến công này làm nức lòng quân và dân cả nước. Ngay sau trận đánh, đồng chí Vương Thừa Vũ đã nhiệt liệt khen ngợi tổ Bazoka. Phần thưởng mà đồng chí Khu trưởng dành cho tổ là lệnh cho cả tổ phải “tiêu diệt gọn”, nồi cháo gà do chính tay vợ đồng chí Vương Thừa Vũ nấu để khao quân. Với chiến công xuất sắc đó, xạ thủ Triệu Văn Phú được tặng thưởng Huân chương Chiến sĩ hạng Ba (sau này là Huân chương Chiến công). Cũng ngay hôm ấy, đồng chí Triệu Văn Phú được cử làm khẩu đội trưởng trực tiếp giữ khẩu Bazoka. Về sau, khẩu Bazoka đã cùng Triệu Văn Phú tham gia nhiều trận đánh, lập thêm nhiều chiến công. Trong Chiến dịch Biên giới, khẩu đội trưởng Bazoka Triệu Văn Phú tiếp tục được tặng thưởng Huân chương Chiến sĩ hạng Ba và được Chủ tịch Hồ Chí Minh thưởng Huy hiệu của Người.

Đại tá, TS. VŨ TANG BỒNG

 (Ghi theo lời kể của cựu chiến binh Triệu Văn Phú và Nguyễn Trường Sơn, nguyên chiến sĩ Trung đội bảo vệ Bộ Chỉ huy Chiến khu XI năm 1947)